Ovo ispod je kratak izvod iz studije o istoriji marksističkog obrazovanja u Novom Sadu i Vojvodini koju trenutno završavam (trebalo bi oko 3-4 meseca dok ne bude gotova).
Popivoda čak navodi marksističko obrazovanje kao jedan od razloga što su se komunisti prisiljavali na destruktivan fizički rad tokom robije. On navodi da je cilj policije bio da se odvrate od “političkog rada, od aktivnosti i da ih izoluju od radničke klase” te da su ih terali “na robiji da rade fizičke poslove” da bi im bilo “onemogućeno da uče i rade na svom marksističkom obrazovanju. I zbog toga su komunisti morali u čitavom periodu da vode vrlo upornu, žilavu borbu, koja ih je koštala dosta živaca i zdravlja, da bi obezbedili bolje uslove za život i rad” (Popivoda 1978: 7). U Sremskoj Mitrovici su u različitim odeljcima zatvarani različiti zatvorenici: u “dvojci” su bili “naši poznati marksisti” (Boris Ziherl, Ognjen Prica, Otokar Keršovanji, Paja Gregorić i dr.) koji su imali više znanja, u “četvorci” radnici, u “petici” Mađari, itd. Kako bi prevazišli otežane uslove komunikacije sa ostalim kadrovima, zatvorenici iz “dvojke” su pravili tintu od peteljki grožđa ili trave – zapravo bilo čega – beležili predavanja drugova na toalet papir i slali ih u druge odeljke gde su se čitali.
Kada su se izborili za bolje uslove u vidu tzv. Septembarske uredbe (odnosno da ih tretiraju kao političke zatvorenike sa mogućnošću šetnje, odlaska u različite odeljke, primanje pisama i td.), metodi i tematske oblasti su se promenile, a marksističko obrazovanje proširilo.
Uz mogućnosti (ilegalnog) dobavljanja knjiga, moglo se čitati premda u posebnim uslovima. Uglavnom se radila politička ekonomija, odnosno I i II tom Kapitala.
S obzirom da se posedovalo malo izdanja, knjiga se “morala cijepati na listove. Sve je to bilo smješteno ispod patosa. Kad se čitalo, svaki je dobijao po list, pa se na traku čitalo. Kada se dobije neki materijal, pocijepa se na listove i na traku se čita. Na taj način bilo je moguće izučavanje i praćenje marksističke literature” (ibid: 13).
Preko Moše Pijade su pored toga nabavili i delove trećeg toma Kapitala koji se tada prevodio pa su zatvorenici bili u mogućnosti da održavaju predavanja, diskusije i proveru znanja iz navoda o trgovini, izvozu i obrtu kapitala.
Uporedo sa tim, u zatvoru se nakon boljeg tretmana opseg marksističkog obrazovanja mogao proširiti sa Marksovih dela na opšte obrazovanje. Ovog puta više “Nijesmo izučavali
samo marksizam, nego su postojali i kursevi opšteg obrazovanja, koje su pohađali svi koji nisu imali srednje obrazovanje. Na tim kursevima su se izučavali: matematika, srpskohrvatski jezik, istorija itd., — naravno, sve je to
bilo tumačeno i objašnjavano sa marksističkih pozicija. Tako je veliki broj radnika koji su došli sa osnovnom školom, ili nekom kvalifikacijom zanatske ili neke druge škole, poslije izdržanih nekoliko godina robije izlazio kao vrlo obrazovani Ijudi.” (Popivoda 1978: 12).
Aleksandar Matković
aleksandarmatkovic.wordpress.com 
3 thoughts on “Marks u zatvoru: Sremska Mitrovica”