Džon Smit: Eksploatacija i nadeksploatacija u teoriji imperijalizma

Uvod

“Komunizam nije doktrina već pokret; on ne polazi od principa, već od činjenica”, reče jednom Fridrih Engels. Ogromne razlike u stopama eksploatacije među zemljama, izmeštanje proizvodnje i centra industrijske radinčke klase u zemlje i regione gde je stopa eksploatacije najviša i sve veća zavisnost firmi smeštenih u imperijalističke zemlje od ishoda ove eksploatacije (a time i prosperiteta i društvenog mira u tim zemljama) – to su neke od najbitnijih činjenica neoliberalnog kapitalizma od kojih se mora početi. Neverovatne stope eksploatacije unutar bangladeških fabrika odeće, proizvodnih linija u Kini i južnoafričkih rudnika platine su neposredno vidljive i opipljive činjenice koje na stotine miliona radnika iz zemalja sa niskim nadnicama svakodnevno ima priliku da oseti na svojoj vlastitoj koži. Teorija nam nije potrebna da znamo da se ovo dešava; za to nam je potrebno da samo uklonimo povez i otvorimo oči. Međutim, teorija nam jeste potrebna da razumemo šta je to što vidimo te da izvučemo posledice koje iz toga proizilaze.

Monopol i konkurencija

Korisno je uzeti u obzir način na koji eksploatacija i nadeksploatacija stoje u odnosu prema jednom drugom ključnom elementu kapitalizma: konkurenciji/monopolu. Naime, monopol predstavlja deo same srži kapitalizma – pojedinačni kapitalisti ne teže toliko konkurenciji samoj po sebi; naprotiv, pre bi se moglo reći da kapitalisti nastoje da pronađu načine da je izbegnu, a da istovremeno sebi osiguraju neku vrstu prednosti nad suparnicima odnosno da uspostave neki oblik monopola koji će im omogućiti nadprosečne profite. Konkurencija proizilazi iz neprekidnih pokušaja pojedinačnih kapitalista da prekrše osnovni zakon vrednosti, a to je razmena ekvivalenata između kupca i prodavca. Ovaj divlji nagon kapitalista se može obuzdati samo putem spoljne sile: otuda nužnost države i sistema zakona koji ne zavise od pojedinačnih kapitalista; otuda i neprekidni pokušaji pojedinačnih kapitalista i grupa kapitalista da „zarobe“ državu [to capture the state] kako bi utolili svoju glad za monopolnim profitima.

Monopol ima mnogo oblika. Neki oblici se tiču proizvodnje odnosno tehnoloških inovacija pomoću kojih pojedinačni kapitalisti mogu da proizvedu neku robu efikasnije od drugih; drugi se oblici tiču raspodele (poput brendiranja ili nekog drugog vida uspostavljanja monopola unutar tržišta; sprečavanja ulaska drugih na tržište, „zarobvljavanja“ države, privilegovanog pristupa jeftinim inputima [jeftinim sirovinama ili jeftinoj radnoj snazi, prim. prev], itd.). Istovremeno, svi ovi oblici mogu biti kratkoročni ili dugoročni. Međutim, ono što je zajedničko svim oblicima monopola jeste da svi oni vrše raspodelu viška vrednosti između [različitih] kapitala. To je ono što omogućava pojedinačnim kapitalistima ili grupama kapitalista da osvoje ekstraprofite putem prodaje roba iznad cena njihove proizvodnje (odnosno cena koje ulaze u ekvilizaciju stope profita) na račun manjih profita svih ostalih kapitalista.

S druge strane, niko od njih ne uvećava masu viška vrednosti dostupne za raspodelu. To čak važi i za tehnološke inovacije koje smanjuju kvantitet rada potrebnog za proizvodnju potrošnih dobara za radničku klasu – tek kada neka inovacija postane opšta stvar odnosno kada neki pojedinačni kapitalista izgubi svoj monopol nad ovom tehnološkom inovacijom, tek tada ona dovodi do smanjenja vrednosti radne snage i time do istovremenog povećanja stope viška vrednosti – i to tek ako prisvajanje ovog viška radnici ne izbore sami za sebe preko većih realnih zarada.

Eksploatacija i nadeksploatacija

Dok se monopol tiče raspodele viška vrednosti, eksploatacija se tiče njegove ekstrakcije. Kao što svi kapitalisti sanjaju da postanu monopolisti, tako je i u srži svakog kapitaliste i da se trudi da iznalazi načine da obezbedi najveći mogući nivo ekstrakcije viška vrednosti. Marks u Kapitalu detaljno analizira dva načina na koja kapitalisti ovo mogu da izvedu – putem produžavanja radnog dana preko granice „nužnog radnog vremena“, tj. vremena potrebnog da bi se reprodukovale vrednosti koje troši radnik ili radnica odnosno njena ili njegova porodica, a što Marks naziva apsolutnim viškom vrednosti [ovde se misli na apsolutni vid ekstrakcije viška vrednosti, prim. prev.]; ili putem smanjivanja nužnog radnog vremena kroz povećanje proizvodnosti [productivity] koja vodi do pojeftinjenja potrošnih dobara za radnike[1], a koje Marks naziva relativnim viškom vrednosti [ovde se misli na relativni vid ekstrakcije viška vrednosti, prim. prev.].

Oba se u potpunosti razlikuju od redukcije potrebnog radnog vremena putem smanjenja količine ukupne potrošnje kod radnika [workers’ consumption levels]. Kako je Marks objasnio na više mesta u Kapitalu, „spuštanje nadnice radnika ispod vrednosti njegove radne snage“ je „isključeno iz našeg razmatranja na osnovu naše pretpostavke da se svaka roba, uključujući tu i radnu snagu, prodaje po svojoj punoj vrednosti“. Marks je takođe tvrdio da [izučavanje] „razlika u stopama viška vrednosti između različitih zemalja i stoga između različitih nacionalnih nivoa eksploatacije rada, u potpunosti izlazi iz okvira našeg trenutnog istraživanja.“ (za reference i dalju diskusiju, videti moj rad Imperijalizam u dvadeset i prvom veku).

Međutim, ni apsolutni ni relativni višak vrednosti, zajedno ili odvojeno, nisu dovoljni da objasne odnose vrednosti savremenih i globalizovanih mreža proizvodnje. Pokušaji da se to učini ne prolaze test teorijske koherentnosti – Marks je otvoreno isključio redukciju nivoa radničke potrošnje iz [sadržaja] ovih pojmova. Takvi pokušaji takođe padaju i na testu empirije – izmeštanje proizvodnje tako mnogo potrošnih dobara u zemlje sa niskim nadnicama znači da su nadnice i proizvodnost radnika u ovim zemljama postale glavne determinante relativnog viška vrednosti u imperijalističkim zemljama. Ono što je novo je neverovatna mera u kojoj se to izmeštanje proizvodnje odvija, a izuzetno važan doprinos Ruja Maura Marinija marksističkoj teoriji imperijalizma se bar delom nalazi u tome što je primetio da su, u vreme Marksovog života, uvozi jeftine hrane i drugih potrošnih dobara, proizvedeni putem nadeksploatisanog rada iz britanskih kolonija i neokolonija, podigli relativni višak vrednosti unutar same Britanije i time smanjili nužno radno vreme bez spuštanja nivoa konsumpcije[2].

Ukoliko Marksovi pojmovi apsolutnog i relativnog viška vrednosti nisu dovoljni da bi se razumela stvarnost eksploatacije u savremenim i globalnim mrežama proizvodnje, šta je onda potrebno da bi se ona objasnila? Kratak odgovor je: teorijski pojam nadeksploatacije. Kao što smo videli, Marks je na više mesta otvoreno isključivao srozavanje nadnica ispod vrednosti radne snage, kao i međunarodne varijacije u stopi viška vrednosti iz svoje „opšte teorije“ kapitala. Redukcija u vrednosti radne snage putem srozavanja nivoa potrošnje (ili, što je opet isto, izmeštanjem proizvodnje u zemlje u kojima su nivoi radničke potrošnje i vrednosti radne snage dosta manji) zasebni je, treći način da se poveća višak vrednosti i on je stekao izuzetan značaj za vreme neoliberalizma kao pokretačka snaga njegove najveće transformacije. Ponovno otkrivanje ovog trećeg oblika viška vrednosti predstavlja proboj koji otvara pojmovnu dinamiku Kapitala. Do njega je, oslanjajući se na istraživanja pomenutog Marinija, došao Endi Higinbotom koji ga je 2009. predstavio u toku konferencijskog izlaganja pod naslovom Treći oblik uvećavanja viška vrednosti, a koje je potom dalje razvijan u više revolucionarnih studija i radova (pogledati ovde, ovde i ovde). U svom radu iz 2009, Endi kaže da „Marks uzima u obzir tri različita načina na koja kapital može uvećati višak vrednosti, ali imenuje samo njih dva kao apsolutni i relativni višak vrednosti. Treći mehanizam – smanjivanje nadnica ispod vrednosti radne snage – Marks otpisuje kao deo sfere konkurencije i time izvan opsega svoje analize.“

Zaključak: imperijalizam, monopolni kapitalizam i nadeksploatacija

Tek sad možemo da spojimo dva suštinska elementa kapitalizma – monopol/konkurenciju i eksploataciju/nadeksploataciju. Kao što smo videli na početku, svaki kapitalista sanja o tome da postane monopolista, ali za kapitaliste Vijetnama, Kambodže, Meksika i drugih južnih nacija, njihovi snovi moraju da ostanu upravo to što jesu – snovi. Oni nemaju drugog izbora osim da se oslanjaju na izvlačenje viška vrednosti od vlastitih radnika putem njihove nadeksploatacije do i preko granice[3] *preživljavanja radnika i njegove reprodukcije* – odnosno, da se oslanjaju na šta god da im je ostalo nakon što monopolisti i imperijalisti uzmu svoj deo (Kina je izuzetno bitna, ali je istovremeno i delimičan izuzetak u tom pogledu, što je razlog iz kojeg ide putem okršaja sa trenutnim imperijalističkim silama, a to su, u suštini, Japan i Sjedinjene Američke Države). S druge strane, monopolisti i imperijalisti ipak imaju mogućnosti da podele neki deo monopolnih renti i imperijalnih renti sa svojim radnicima – da kupe socijalni mir, da prošire tržište za svoja dobra ili da finansiraju državnu potrošnju na „čvrstu“ i „meku“ moć radi osiguravanja svoje vlastite imperijalne dominacije nad potčinjenim državama.

Da zaključimo: monopolni impuls kapitalista odnosno želja da se zarobi višak vrednosti na račun drugih kapitalista, zajedno sa njihovom neutoljivom žudnjom za nadeksploatisanim radom, susreću se zajedno u opisu neumitne unutrašnje imperijalističke trajektorije kapitalizma. Transformacije neoliberalnog doba ne predstavljaju nikakvo prevazilaženje imperijalizma, kako tvrde horde onih koji negiraju imperijalizam, a tvrde da su odani marksizmu, već upravo njegovu kulminaciju.

[1] *Podizanje proizvodnosti rada u privrednim sektorima koji proizvode potrošna dobra za radnike smanjuje količinu radnog vremena potrebnog da bi se ova dobra proizvela. Pod pretpostavkom da će konkurencija naterati kapitaliste da smanje cenu ovih potrošnih dobara, tada će manji deo radnog dana biti potreban da bi se njihova vrednost [misli se na potrošna dobra] zamenila odnosno da će veći deo radnog dana biti posvećen proizvodnji viška vrednosti za njihove poslodavce.*

[2] *Pojeftinjenje potrošnih dobara usled jeftinih uvoza ima iste posledice kao i pojeftinjenje potrošnih dobara usled veće proizvodnosti rada (videti prethodnu fusnotu). Marini je tvrdio da su uvozi jeftinijih potrošnih dobara koja su proizvedena putem nadeksploatisanog rada u kolonijama i neokolonijama tokom 19. veka (tj. uveliko pre razvoja onoga što je Lenjin opisao kao imperijalistički odnosno monopolni stadijum kapitalizma), doveli do povećanja relativnog viška vrednosti unutar same Engleske. Kako je to naglasio Endi Higinbotom (“Imperijalistička renta u praksi i teoriji”, 2014, Globalizacije, 11/1 [“Imperialist Rent in Practice and Theory,” 2014, Globalizations, 11/1]), „U Engleskoj, tranzicija od proizvodnje u kojoj dominiraju metodi apsolutnog viška ka proizvodnji u kojoj dominiraju metodi relativnog viška vrednosti, zavisila je od jeftinih uvoza koliko i od povećane proizvodnosti.“*

[3] *Pojam “granice” se ovde odnosi na minimalni nivo potrošnje i maksimalni intenzitet i trajanje radnog dana, preko kojeg radnici nisu u stanju da obnove svoju radnu snagu; drugim rečima, na [granice] preko kojih se oni izgladnjavaju i/ili se njihova tela uništavaju.*

O Džonu Smitu

Džon Smit je bio radnik na naftnoj platformi, vozač autobusa i injženjer telekomunikacija pre nego što je započeo studiranje međunarodne političke ekonomije na Univerzitetu u Šefildu, gde je 2010. odbranio svoj doktorat. Trenutno je zaposlen kao samostalni injženjer telekomunikacija. Dugo vremena je bio aktivista u antiratnim i latinoameričkim pokretima solidarnosti. Autor je Imperijalizma u dvadeset i prvom veku (izdavač: Monthly Review Press) za koji je dobio Memorijalnu nagradu „Paul A. Baran i Paul M. Svizi“.

Napomena:

Zvezdicom (*) su označena pojašnjenja i fusnote koja su naknadno dodata od strane autora tokom komunikacije radi srpskohrvatskog prevod teksta. Iako se pomenuta pojašnjenja ne nalaze u izvornom engleskom tekstu (dobijena su direktno od autora za potrebe ovog prevoda), odlučio sam da ih uvrstim u englesku verziju ispod.

Prevod sa engleskog: Aleksandar Matković

Lektura: Dragomir Olujić Oluja

Izvorni tekst:

“Exploitation and Super-Exploitation” (https://mronline.org/2018/04/14/exploitation-and-super-exploitation/), prvobitno objavljen 14. aprila 2018 (tekst je prenet ispod uz pomenute dodatke). Pre pojavljivanja na izvornom engleskom jeziku preko portala “Monthly Review Online”, dotični tekst je najpre objavljen u prevodu na španski jezik pod nazivom “Explotación y Superexplotación” (https://www.clacso.org.ar/grupos_trabajo/archivos/57_bole.pdf), a potom i na arapski pod nazivom “الاستكشاف والتنقيب الفائق” (http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=628900 i http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=628514).

Exploitation and Super-exploitation in the Theory of Imperialism

[English original, along with the authors additions]

 

Introduction

“Communism is not a doctrine but a movement; it proceeds not from principles but from facts,” said Frederick Engels. Wide international differences in the rate of exploitation, the huge global shift of production and of the centre of gravity of the industrial working class to countries and regions where this rate is highest, the dramatically heightened dependency of firms headquartered in imperialist countries (and likewise of prosperity and social peace in those countries) on the proceeds of this exploitation—these are the most important facts about neoliberal capitalism from which we must proceed. Extreme rates of exploitation in Bangladeshi garment factories, Chinese production lines and South African platinum mines is a palpable, directly observable fact, experienced every day in the flesh by hundreds of millions of workers in low-wage countries. We don’t need a theory to know this, we only need to remove our blinders and open our eyes. But we do need a theory if we are to understand what we can see and work out the consequences that flow from it.

Monopoly and competition

It is useful to consider how exploitation and super-exploitation stand in relation to another essential constitutive element of capitalism: competition/monopoly. Monopoly is inscribed in the DNA of capitalism—individual capitalists don’t so much strive to compete as to find a way of avoiding competition, to get an edge over rivals, to exercise some form of monopoly that will give them higher than average profits. Competition results from the incessant efforts of individual capitalists to violate the fundamental law of value, i.e., the exchange of equivalents by buyer and seller. Their wild compulsion can only be contained by an external force, hence the necessity for a state and system of laws independent of individual capitalists—and hence, too, the ceaseless attempts of individual capitalists and groups of capitalists to capture the state in order to satiate their hunger for monopoly profits.

Monopoly comes in many forms. Some pertain to production, i.e. technological innovations that allow an individual capitalist to produce a given commodity more efficiently than others; others to distribution (branding or other forms of monopoly in the marketplace, barriers to new entrants, state capture, privileged access to cheap inputs, etc.); all may be short-lived or long-lasting. Common to all forms of monopoly is that they redistribute surplus value between capitals, enabling individual capitalists or groups of capitalists to reap extra profits by selling commodities for more than their prices of production (i.e. prices which equalise the rate of profit) at the expense of lower profits for the rest.

On the other hand, none of them increase the mass of surplus value available for redistribution. This is even true of technological innovations that reduce the quantity of labour required to produce workers’ consumption goods—only when this innovation becomes generalised, i.e. when it ceases to be monopolised by an individual capitalist, does it result in a lowering of the value of labour power and a corresponding rise in the rate of surplus value—and only then if none of these gains are captured by workers through higher real wages.

Exploitation and super-exploitation

While monopoly is all about the distribution of surplus value, exploitation is all about its extraction. And just as every capitalist dreams of becoming a monopolist, so it is in the DNA of every capitalist to seek ways to maximise the extraction of surplus value. In Capital Marx analyses in detail two ways capitalists do this—by extending the working day beyond ‘necessary labour time’, i.e. the time needed to replace the values consumed by the worker and her/his family, which Marx called absolute surplus value; and by reducing necessary labour time via productivity advances that cheapen workers’ consumption goods, which he called relative surplus value[1].

Both are entirely distinct from the reduction of necessary labour time through lowering workers’ consumption levels. As Marx explained in many places in Capital, “pushing the wage of the worker down below the value of his labour-power” is “excluded from consider[ation] by our assumption that all commodities, including labour-power, are bought and sold at their full value;” and he also stated that “the distinction between rates of surplus value in different countries and hence between different national levels of exploitation of labour are completely outside the scope of our present investigation” (for references and further discussion, see my article Imperialism in the Twenty-first Century).

Neither absolute surplus value nor relative surplus value, separately or in combination, are on their own sufficient to explain the value relations of contemporary globalised production networks. Attempts to do so fail the test of theoretical coherence—Marx explicitly excluded reduction of workers’ consumption levels from these concepts. And they fail the empirical test—the shift in the production of so many consumer goods to low-wage countries means that the wages and productivity of workers in these countries have become major determinants of relative surplus value in imperialist countries. What’s new about this is its vast scale; the exceptional importance of Ruy Mauro Marini’s contribution to the Marxist theory of imperialism lies, in part, in his observation that, during Karl Marx’s own lifetime, imports of cheaper food and other consumption goods produced by super-exploited labour in Britain’s colonies and neo-colonies helped increase relative surplus value within Britain itself, reducing necessary labour time without lowering consumption levels[2].

If Marx’s concepts of absolute and relative surplus value are insufficient to explain the realities of exploitation in contemporary global production networks, what else do we need? The short answer: a theoretical concept of super-exploitation. As we have seen, Marx repeatedly and explicitly excluded both the suppression of wages below the value of labour power and international variations in the rate of surplus value from his ‘general theory’ of capital. Reduction in the value of labour power by suppressing consumption levels (or what amounts to the same thing, shifting production to countries where workers’ consumption levels and the value of labour power is much lower) is a distinct, third way to increase surplus value, and it has attained incredible importance during the neoliberal era, the driving force of its greatest transformation.

Rediscovery of this third form of surplus-value is the breakthrough that provides the key to unleashing the dynamic concepts contained in Capital, and it was made by Andy Higginbottom in a 2009 conference paper entitled The Third Form of Surplus Value Increase, building on the work of Marini and developed further in a series of ground-breaking papers and articles (see here, here and here). In his 2009 paper he said, “Marx discusses three distinct ways that capital can increase surplus-value, but he names only two of these as absolute surplus-value and relative surplus-value. The third mechanism, reducing wages below the value of labour-power, Marx consigns to the sphere of the competition and outside his analysis.”

Conclusion—Imperialism, monopoly capitalism and super-exploitation

Now we can put these two constitutive elements of capitalism—monopoly/competition and exploitation/super-exploitation—together. As we saw at the beginning, every capitalist dreams of becoming a monopolist, but for capitalists in Vietnam, Cambodia, Mexico and other southern nations their dreams remain just that, dreams; they have no choice but to rely exclusively on the extraction of surplus value from their own workers by super-exploiting them up to and beyond the limits *consistent with the workers’ survival and reproduction*[3] — or rather, to rely on what’s left to them after monopolists and imperialists have taken their share (China is an extremely important but as yet partial exception to this, which is why it is on collision course with incumbent imperialist powers, principally Japan and the United States). On the other hand, monopolists and imperialists do have the option of sharing some of their monopoly rents and imperial rents with their own workers—to buy social peace, to expand the market for their goods, and also to finance state expenditure on hard and soft power in order to reinforce their imperialist domination over subject nations.

To conclude: the capitalists’ monopoly impulse, i.e. the desire to capture surplus value at the expense of other capitalists, along with their insatiable lust for super-exploitable labour, combine together to define capitalism’s innate, inexorable imperialist trajectory. The transformations of the neoliberal era represents not the supersession of imperialism, as legions of imperialism-deniers who claim allegiance to Marxism contend, but its culmination.

[1] *Increasing productivity of labour in sectors of the economy producing workers’ consumption goods reduces the amount of labour-time needed to produce these goods. Assuming that competition forces capitalists to reduce the price of these consumption goods, less of the working day is needed to replace their value—and more of it is spent producing surplus value for their employers. Marx called this an increase in relative surplus-value, since what’s involved is a change in the relative proportions into which the working day is divided.*

[2] *Cheaper consumption goods resulting from cheaper imports has the same effect as cheaper consumption goods resulting from higher labour productivity (see previous footnote). Marini argued that, in the mid-19^th century (i.e. well before the advent of what Lenin defined as the imperialist, monopoly stage of capitalism), imports of cheaper consumption goods produced by super-exploited labour in colonies and neo-colonies increased relative surplus value in England itself. As Andy Higginbottom has pointed out (“Imperialist Rent in Practice and Theory,” 2014, Globalizations, 11/1), “The transition in England from production dominated by methods of absolute surplus to relative surplus-value depended on cheap imports as well as greater productivity.”*

[3] *‘Limits’ refers to the minimum consumption level and the maximum intensity and duration of the working day, beyond which workers are unable to reproduce their labour power; in other words, beyond which they starve and/or their bodies are destroyed.*

About John Smith

John Smith was an oil rig worker, bus driver and telecommunications engineer before studying international political economy at the University of Sheffield, attaining his PhD in 2010, and is currently employed as a freelance telecommunications engineer. He is a longtime activist in the anti-war and Latin American solidarity movements, and author of the Monthly Review Press book, Imperialism in the Twenty-First Century, winner of the Paul A. Baran and Paul M. Sweezy Memorial Prize.

Note:

Fields indicated by starts (*) represent clarifications and footnotes which were subsequentially inserted by the author during the Serbo-Croatian translations of the text. While these clarifications are not to be found in the original English text (they were communicated directly by the author for the purposes of the Serbo-Croatian translation above), I have decided to incorporate them into the English version reproduced here.

– Aleksandar Matković

Original text:

“Exploitation and Super-Exploitation” (https://mronline.org/2018/04/14/exploitation-and-super-exploitation/), initially published (without the clarifications, which are added here) on April 14th 2018. Before appearing in the original English language on the “Monthly Review Online” website, this text was initially published in its Spanish translation, under the title “Explotación y Superexplotación” (https://www.clacso.org.ar/grupos_trabajo/archivos/57_bole.pdf) and then in its Arabic translation, under the title “الاستكشاف والتنقيب الفائق” (http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=628900 and http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=628514).